DANTZAK

Euskal dantzen ikasketa prozesua, antzina eta gaur egun.

Lehen esan dugunez, Dantza Folklorikoaren ezaugarririk aipagarriena bere kokapena da, beti ingurune bati Iotuta:

Ospakizun erlijiosoak, jentil erritoen aztarnak, urtaro zikloak, jai ospakizunak, gizarte harremanak... Dantzen ikaskuntza ere ezberdina izaten zen, bakoitzaren inguruaren arabera.

Dantza zailenak eta erritualenak familiartean ikasten ziren. Herriko famili guzti edo gehienek ezagutzen edo parte  hartzen zuten tradizioetan, eta Dantzaren transmisioa, etxe barruan hazi egiten zen belaunaldiz belaunaldi. Geroago ikasketak osatzen ziren, kofradia edo konparsa baten partaide izanik, edota behin eta berriro ekintza berdinetan ekinda:

auzolanak, erromeriak, ezkontzak, Iagun arteko solasaldiak, diru bilketak...

Ikasteko modu hau ia desagerturik dago gaur egun, kultur ingurua ere aldatu egin baita: Tradizioak eta ohiturak eraldatu edo desagertzen dira; familiaren partaidetza gutxitu egiten da, gaur eguneko familiaren egiturak ez du batere errazten belaunaldiz belaunaldiko irakasketa; dibertitzeko eta  harremanetarako era berriak agertzen dira; Dantza Folklorikoaren balorapena edo garrantzia gutxituz doa...

Horiek horrela direla eta, Folklorearen ezagutza eta irakaskuntzaren ardura antolatutako talde batzuen esku geratzen da, baina honen gordetze lana eta zabalkuntza herriaren zati txiki batengana heltzen da bakarrik.

Egoera honetan, eta salbuespen gutxi batzuk izan ezik, dantzen ezagutza eta transmisioa gutxi batzuengan egongo Iitzateke: Dantza Taldeetako partaideak, Dantza Taldeetan

antolatutako ikastaroetako partaideak edo eskolaz kanpoko ekintza bezala dantza duten eskoletako ikasleak. Gaur egun. Haurrek folklorearekin duten harreman soilik herriko jaietakoa da.

Gaur egungo irakaskuntza prozesu berri honekin, nahiz eta dantzen iraupena Dantza Taldeei esker ziurtatu, Dantza gizartearen gutxiengo batentzat geratzen da. Gehiengoak ez du dantzarik ezagutzen eta ezin du herriko kultura inguruko ekintzetan parte hartu, horrela Euskal Kulturaren arlo honen izaera herrikoia edo popularra galduz. 

Arrazoi guzti hauengatik eta bestalde, Eskolak Iehen familiak betetzen zituen funtzio asko betetzen dituenez (irakaskuntza- ikaskuntza arloan), ondorio hau atera dugu: Euskal Folklorearen oinarrizko ezagutza eta Euskal Kulturaren ezaugarriak Gizartean era zabal batean mantenduko direla ziurtatzeko erarik hoberena Eskoletako Hezkuntza Proiektuan sartzea litzatekeela, era honetan eskola adinean dauden ikasle guztiengana helduz.

Gaur egun, arin arinak herriko jaietan izaten du arrakastarik handiena, gehienbat herri txikietan (erromeri modukoetan). Lehen ez bezala, egun, zenbait neska mutilentzat lotsa da dantza hau egitea. Hori dela eta, parte hartzera animatzen den gehiengoa emakumezkoa izaten da eta betiere talde handian.

Eskoletan, ez da gehiegi lantzen euskal dantzen eta euskal kulturaren mundua. Eta are gutxiago arin arina. Ez dago ohiturarik eskoletan arin arina eta horrelako dantzak ikasteko, zailagoak direlako… Beraz gaur egungo gazteri gutxik dakite dantza mota hau dantzatzen. 

ERROMERIEN HISTORIA

Erromeriak garai batean elizak zeuden lekuetan egiten ziren. Gerora, herriko festetan, zenbait herritan, igande arratsaldetan… egiten ziren. 

Hori dela eta antzina mendira igotzen ziren neska-mutilak elkar ezagutzeko aukera izan zezaten erromerian bidez. Aitzakia polit hau medio,  ezagutza berririk egin ezean, egun pasa ederra egiten zuen. Jan, edan, dantza... zoroarena egin eta etxera. Koktel arriskutsua zen hau ordea zenbait mentalitaterentzat. Dantzan egiten omen ziren gehiegikeriak zirela-eta, gertatu zen erromerien  deuseztatzea, izan ere gizonezko asko aprobetxatzen baitzen emakumeez.

 Erromeria lekurik ospetsuena, dudarik gabe, Urkiola dugu Hego Euskal Herrian. Asko eta oso ezagunak dira bertako San Antoniori egindako koplak, ez zen alferrik izan ezkontidea aurkitu nahi zutenen patroia. Ugariak dira erromeria honetaz egindako kronikak.  Gipuzkoan  berriz, erromeriarik ezagunena Aizterrazukoa da. Egun, oraindik igande arratsaldero aritzen dira trikitilariak, antzinako giroa berreskuratzen. Aipagarria da, bertara gerturatzen diren gehiengoa, adineko gizon emakumeak direla.  

        Erlijioa zela, edo mozkorkeria, edo erdalkeria, maiz samar ageri da erromeria idazle ezagunen gaietan. Baina interes ideologikoaz gain, erromeriak zer kontatu ugari eskaintzen dio idazle kostunbristari, halako tipismo nahasi bat eta kaleko konbentzioak ahaztutako mundua, norberaren menditartasuna. Eta erromeriak deskribatzen eman dituzte bere lanik onenak zenbait autorek.
        Erromeria laikoak ere egin izan ziren, Espainiako II. Errepublikak ekarri zuen askatasun aire berriaren babesean. Eta orduan ageri izan ziren euskaldun/erdaldun bereizketak, nazionalismoa/sozialismoa. 

 EUSKAL DANTZAK

Euskal Dantzak euskal kultura eta folklorearen osagai garrantzitsuak dira. Herri, eskualde edo lurralde batetik bestera dantzak aldatu egiten dira, baita esanahia eta dantza egiteko modua ere (jantziak, partaideak...). Dantza batzuk oso zaharrak dira, ia betidanik egin dira Euskal Herrian, baina badaude antzinako dantzen bertsio eraberrituak ere.

Dantza tipologiei dagokienez, hiru eratakoak daudela esan genezake;

• Erromeria edo plazetako dantzak. Herrietako jai eta erromerietan egiten dira, eta nahi duen guztiak parte hartzen du. Gaur egun dantza taldeek egiten dute gehienbat, baina zenbait tokitan (landa guneetan bereziki) dantza irekiak izaten jarraitzen dute. 

• Ezpata dantzak. Europako antzerako beste dantzen ezaugarri bertsuak dituzte. Ohorezko dantzak izan ohi dira, egun bereziak gogoratzeko egiten dira gehienetan. 

• Festa amaierako dantzak. Ziklo baten amaiera eta ondorengo baten hasiera antzezten dute. Adibidez, inauterietan jaia eta parranda girotik garizumako garaira pasatzea gogorarazten dute.